Starzec jakubek (Senecio jacobaea / Jacobaea vulgaris)
To roślina z rodziny astrowatych, zwykle dwuletnia (czasem trwała), dorastająca do 120cm wysokości
W pierwszym roku tworzy rozetę liściową, w drugim — pęd kwiatowy zakończony baldachogronem żółtych koszyczków o średnicy 1,5–2,5cm
Może wyprodukować nawet 75000–120000 nasion, przynosząc ogromny potencjał rozsiewu
Występuje powszechnie w Europie – na polach, miedzach, przydrożach, ugorach i wzdłuż rzek, preferując gleby lekkie, często zakwaszone
Wszystkie części rośliny zawierają alkaloidy pirolizydynowe (np. senecjoninę), silnie hepatotoksyczne, kumulujące w wątrobie, działające mutagennie, kancerogennie (rakotwórczo)
Najgroźniejsze dla koni, bydła, również groźne dla psów i kotów – ryzyko uszkodzenia wątroby, marskości, nowotworów, nawet po spożyciu wysuszonej rośliny (np. w sianie)
Skutki zatrucia pojawiają się dopiero po kilka tygodniach–miesiącach, i często są trudne do zdiagnozowania
Kontakt ze skórą może spowodować podrażnienia lub alergie (tzw. kontaktowe zapalenie skóry)
Choć toksyczny, starzec jest cenną rośliną miododajną – obfituje w pyłek i nektar. Odwiedza go wiele gatunków pszczół, trzmieli, motyli, ćm, a nawet około 200 gatunków bezkręgowców
.
Jest jedyną rośliną żywicielską dla gąsienic motyla proporzycy marzymłódki (Tyria jacobaeae), które kumulują toksyny i dzięki temu stają się niejadalne dla ptaków – ich kontrastowe ubarwienie ostrzega drapieżniki
Ów gatunek motyla wykorzystuje starca także jako biologiczny środek zwalczania, podobnie jak chrząszcz – stonka starcowa (Longitarsus jacobaeae) oraz muchówka – muchówka starcowa (Anthomyiidae)
Dawniej w starożytnej Grecji i Rzymie uważano, że działa jako afrodyzjak (z łacińskiej nazwy „satyrion”)
Używano go także jako barwnika — liście dają zielony, a kwiaty żółty, pomarańczowy barwnik (po utrwaleniu siarczanem glinu)
W medycynie ludowej stosowano napary i nalewki na problemy z wątrobą, nadciśnienie, kolki, skurcze, miesiączki, stany zapalne – choć równie często podkreślano ryzyko uszkodzenia zdrowia
Ze względu na toksyczność i rakotwórczość, stosowanie rośliny w ziołolecznictwie jest dziś kategorycznie odradzane
W krajach takich jak USA, Kanada, Australia i Nowa Zelandia wprowadzono biologiczne służby kontroli – wprowadzono chrząszcze, motyle i muchówki, które pomagają ograniczyć rozprzestrzenianie
W UE, w tym Polsce, prowadzi się kampanie edukacyjne i działania mające na celu usuwanie roślin ze łąk i pastwisk – by chronić zdrowie zwierząt i ludzi
Starzec jakubek to roślina złożona – toksyczna i jednocześnie pełna życia; groźna dla zwierząt i ludzi, ale kluczowa dla wielu owadów i motyla chronionego. Warto rozpoznać ją w naturze, zachować ostrożność i… docenić rolę, jaką pełni w ekosystemach.
